گذری بر آموزش الکترونیک

مفهوم آموزش بر خلاف مفهوم پرورش یک نظام نیست، بلکه فعالیتی است هدف‌مدار و از پیش طراحی شده، که هدفش فراهم کردن فرصت‌ها و موقعیت‌های است که امر یادگیری را در درون یک نظام پرورشی تسهیل کند و سرعت بخشد. بنابراین آموزش وسیله ایست برای پرورش. آموزش یک فعالیت مشخص و دقیق طراحی شده است؛ لذا هدف‌های آن دقیق‌تر و مشخص‌تر و زودرس‌تر از هدف‌های پرورشی است. اما یادگیری همیشه معطوف به فراگیر است. یادگیری هدف است و آموزش وسیله رسیدن به این هدف. برای این‌که فردی از یک موقعیت نامناسب به موقعیتی مناسب، برسد، وقوع یادگیری الزامی است. به طور کلی می توان گفت که آموزش امری است که یادگیری را پشتیبانی می کند. اما این امر مستلزم آن است که آموزش مورد نظر آموزشی از پیش طراحی شده و مقصود نظر باشد، آموزشی که به هر حال هدفی را دنبال کند. مساله اصلی در آموزش امروز دسترسی به اطلاعات بیشتر است. در حقیقت یکی از مهمترین چالش‌های فراگیران، معنی بخشیدن به حجم محتویاتی است که با آن روبرو می شوند. به علت حجم انبوه اطلاعات و پیشرفت های توام آن در ارتباطات، به رویکردهای جدید نیاز داریم. هدف آنست که به فراگیران توانایی ها و راهبردهای ضروری برای مدیریت اطلاعات عمیق و پر حجم داده شد. اما یادگیری اساسا متضمن تغییر در قابلیت ها، گرایشات، باورها، ظرفیت‌ها، مدل های ذهنی، الگوهای تعاملی و مهارت هاست. این تغییرات در یک فرد، گروهی از افراد، یک سازمان و حتی یک جامعه محتمل است و برای آن که بتوان به درستی نام یادگیری را بر آن نهاد، این تغییرات باید در طول زمان  از خلال بسیاری از انحرافات و تغییر مسیرها میل به ثبات و ابقا داشته باشد. به همین دلیل، هدف آموزش حرکت به سمت رشد تفکر انتقادی و توانایی های یادگیری خود راهبری است که به صورت مادام العمر به فرد کمک نمایند.ـ

چنین رویکردی در آموزش دو هدف را دنبال می کند؛ اولین هدف برساختن معنی (برسازی مجدد تجربه) از دیدگاه‌های شخصی بوده و دومین هدف، پالایش و تثبیت این برساخت، در میان اجتماعی از فراگیریان به صورت مشارکتی خواهد بود. حال اگر این تعبیر را بپذیریم که هر یک از فناوری‌ها در راستای گسترش یکی از توانمندی های بشر بوجود آمده اند (به عنوان مثال خودرو در جهت گسترش اندام های حرکتی بشر، ابزار اپتیک در جهت گسترش دید) سیر تکوینی فناوری اطلاعات را میتوان گسترش دهنده توانمندی های اندیشه انسان فرض نمود. بدین لحاظ حوزه عمل فناوری اطلاعات و اموزش را می توان تقریبا یکی دانست. این انطباق موجب گردیده است، تا تاثیرپذیری حوزه‌ی آموزش از این فناوری نسبت به سایر حوزه ها، بنیادی تر باشد‌، به طوریکه بسیاری از کشورها در توسعه کاربرد فناوری اطلاعات در آموزش، به باز آفرینی نظام آموزشی و نه بازسازی آن می اندیشند جامعه بشری ما در حال پشت سرگذاشتن تحول عمیقی است. این تحول تنها در فن‌آوری و ابزار خلاصه نی شود، بلکه مفاهیم بنیادی از مفهوم کار گرفته تا مفهوم آموزش دستخوش تحولات اساسی می شوند. در خلال دو دهه اخیر، پشیرفت تکنولوژی ارتباطات و توسعه شبکه جهانی انترنت، یکی روش آموزش مبتنی بر شبکه یعنی آموزش الکترونیکی را ایجاد کرده و این تحول جنبه های مختلف آموزش در سراسر جهان را با فرصت ها و چالش های جدیدی مواجه کرده است. با ورود کامپیوتر به زندگی انسانها و به موازات آن گسترش شبکه انترنت، بسیاری از تعاریف و خدمات اجتماعی تغییر یافته و یا به سمت تحول بتیادی در حرکت است، و هر روزه تاثیرات این دگرگونی ها در زندگی روزمره ما بیشرت رنمایان می گردد و این جهان مجازی، که پیدیده هزاره سوم تمدن بشری است، در ابتدای راه خود دستاوردهای کم نظیری برای جوامع امروزی به ارمغان آورده است. شبکه ای عظیم اطلاع رسانی ، فروشگاه و بنگاه  های برزرگ اقتصادی، موتورهای قوی جستجوی اطلاعات، موسسات و انجمن های مجازی و…… به جرات می توان گفت یکی از بزرگترین دستاوردهای آن آموزشی الکترونیکی (E-learning) است رویکرد گسترده به سوی آموزش الکترونیکی خود گواه این است که سیستم نوین آموزش الکترونیکی فوائد و مزایای منحصر به فردی را برای افراد، سازمانها و مراکز آموزشی به همراه دارد. شیوه نوین آموزش الکترونیکی با بکارگیری آخرین دستاوردهای عصر فناوری اطلاعات و ارتباطات پارادیم های جدیدی را خلق کرده است و افق های روشنی را در عرصه آموزش ارائه می دهد. امروزه هر سازمانی که بتواند سریعتر با نیروی کار، مشتریان، عرضه کنندگان و نمایندگیهایش… ارتباط برقرار نماید و آنها را از آخرین تغییرات و دستاوردهای علمی آگاه کند برنده میدان رقابت است و از امتیاز بیشتری برای بدست آوردن فرصتهای موجود جهت پیشی گرفتن از رقبا برخوردار خواهد شد. شرکت ها با به خدمت گرفتن سیستم آموزش الکترونیکی به همراه طرحی جامع، کلی و استراتژیک برای پیاده سازی آن قادر خواهند بود تا از مزایای فراوان آن از قبیل تنوع در آموزش، انعطاف پذیری و سرعت بهره لازم را ببرند. آموزش الکترونیکی E-learning به طور خلاصه عبارت است از استفاده از (IT فناوری اطلاعات) در امر آموزش این کار عمدتا از طریق نرم افزارها، یا انترنت، یا تلفیقی از این دو صورت می پذیرد.ـ

به طور کلي منظور از E-Learning یا آموزش الکترونیکي بهره‌گیري از سیستم‌هاي الکترونیکي مثل کامپیوتر، اینترنت، دیسک‌هاي چندرسانه‌اي، نشریه‌هاي الکترونیکي و خبرنامه‌هاي مجازي نظایر اینهاست که با هدف کاستن از رفت و آمدها و صرفه‌جویي در وقت و هزینه و در ضمن یادگیري بهتر و آسانتر صورت مي‌گیرد.آموزش الکترونیکي روش‌هاي آموزشي کنوني را تکمیل مي‌کند و در بعضي از موارد جایگزین آن مي‌شود. یکي از رویکردهاي اصلي آموزش الکترونیکي، آموزش ترکیبي به معني به کارگیري بیش از یک رسانه در امر آموزش است که از این موارد ميتوان به ترکیب آموزش توسط معلم و ابزارهاي بر پایه وب اشاره کرد که البته با این روش، آموزش الکترونیکي جایگزین آموزش کنوني نمي‌شود، بلکه آن را تکمیل ميکند.ـ

هرچند که در موارد بسیاري آموزش الکترونیکي به‌ تنهایي مي‌تواند پاسخ‌گوي نیازهاي آموزشي باشد. در قرن جدید تنها چیزي که شما را مي‌تواند از بقیه رقباء جلوتر بیندازد، یادگیري سریعتر است. همزمان و همراه با تحولات و تغییرات وسیعي که در جهان به‌ وجود آمده است، رویکردها و دیدگاه‌هاي اندیشمندان نسبت به آموزش و یادگیري نیز تحولاتي داشته است. در گذشته جهت آموزش Training را به کار مي‌بردند که به معناي آموزش دادن همراه است و اکنون واژه Learningبه کار برده ميشود که به معني آموزش گرفتن است.ازدیگر فرصت‌هاي منحصر به فرد این سیستم برداشتن مرزهاي جغرافیائي و رفع تبعیض‌هاي آموزشي و ارائه سیستم آموزشي موثر و منصفانه براي تمامي مخاطبان این دوره در اقصي نقاط جهان و همچنین کاهش هزینه هاي نشر و توزیع محتویات آموزشي می‌باشد . بعلاوه سیستم آموزش الکترونیکي ،آموزش همزمان و هماهنگ با سرعت یادگیري فراگیر را ارائه مي نماید.آن دسته از فراگیران که از توان و آمادگي ذهني بهتري برخوردار میباشند می‌توانند سریعتر دوره ها و مراحل آموزش ارائه شده را بگذرانند و نیز آنهایي که توان و آمادگي کمتري دارند می‌توانند متناسب با سرعت یادگیري خود و بدور از هرگونه اضطراب مطالب آموزشي را فرا گیرند.د رآموزش هاي واقعي معمولا به خاطر محدودیت امکانات از لحاظ مکان ، اساتید وغیره هر ساله تعداد محدودي دانشجو از طریق آزمون هایي که برگزار مي شود موفق به ورود به دانشگاه مي شوند در صورتي که در دانشگاه مجازي این محدودیت ها وجود ندارد بنابر این تمامي افراد علاقه‌مند به تحصیل شانس ادامه تحصیل در دانشگاه را پیدا مي کنند که این امر مطمئنا در بالا بردن سطح علمي وفرهنگي جامعه موثر است مدل سنتي آموزش «در یک زمان»، «در یک مکان» و «فقط عده معدود» در حال تبدیل به مدل نوین «همه وقت»، «همه جا» و «همه کس» است. از طرفي با مطرح شدن و رشد روزافزون مقوله‌هایي نظیر جهاني شدن، پراکندگي نیروي کار و شرکت‌ها در نقاط جغرافیایي مختلف، نیاز به اعمال مدیریت از راه دور و انتقال آموزش‌هاي لازم به پرسنل پراکنده در نقاط مختلف از اهمیت بسزایي برخوردار شده است و در اینجاست که اینترنت بهترین گزینه براي اعمال این نوع مدیریت و آموزش است. عنصر تکنولوژي ارتباطات در ارائه آموزش به روش آموزش الکترونیکي، صرفا یک وسیله است و نه هدف؛ یعني نبایستي تصور کرد که آموزش الکترونیکي مي‌خواهد نقش مدرس را محو یا کمرنگ کند و رسانه‌هاي ارتباطي را به جاي او قرار دهد. بلکه میزان نقش و فعالیت لازم از طرف مدرس در آموزش الکترونیکي، نه تنها کمتر از روش سنتي نیست، بلکه بر طبق بررسي‌هاي انجام شده، میزان زمان صرف شده توسط مدرس در روش آموزش الکترونیکي، ۲ تا ۳ برابر روش سنتي است از طرف دیگر، یکي از جنبه‌هاي اساسي آموزش الکترونیکي، تحولي است که در نقش مدرس ایجاد ميکند. در این روش، نقش مدرس، از یک منبع دانش تبدیل مي‌شود به یک فراهم‌کننده دانش و جهت دهنده به سمت کسب آموزش مورد نیاز و به عبارت دیگر در این روش مدرس براي رفع گرسنگي به او ماهي نمي‌دهد بلکه، ماهی‌گیري را به او آموزش مي‌دهد؛ بنابراین قبل از حرکت به سمت آموزش الکترونیکي بایستي این تغییر دید نسبت به مدرس، در خود او و همچنین در فراگیر نظام آموزش ایجاد شود تا فعالیتهاي بعدي در چارچوب این دید انجام شوند. استفاده از روش آموزش الکترونیکي، مخصوصاً به شکل کامل آن یعني رسیدن به نقطه‌اي که فراگیر، احتیاجي به مراجعه به محل آموزش نداشته باشد و بتواند همه فرآیندهاي پروسه آموزش را از راه دور انجام دهد، احتیاج به فراهم آوردن زیرساخت‌هاي متعدد ارتباطي، فناورانه و همچنین فرهنگ‌سازي براي استفاده از این شیوه دارد؛  بنابراین بهتر است قبل از استفاده از این روش، این ساختارها لااقل تا یک حد قابل قبول فراهم شود و الا موجب سرگرداني و سردرگمي فراگیر و کاهش چشم‌گیر کیفیت آموزش ارائه شده خواهد شد با استفاده از این روش، مرزهاي زمان و مکان بین مدرس و فراگیر برداشته شده و همچنین مشکلات ناشي از تفاوت زبان و فرهنگ مدرس و فراگیر، مخصوصاً زماني که مدرس و فراگیر داراي زبان و فرهنگ متفاوتي باشند، برداشته خواهند شد .در روش آموزش سنتي، فراگیر مجبور است در رأس زمان مشخص، در محل معین و به مدت زمان از پیش تعیین شده‌اي حاضر شود، درحالي‌که در روش آموزش الکترونیکي این فراگیر است که تعیین مي‌کند هر روز چند مرتبه و هر مرتبه چه مقدار آموزش دریافت کند و حتي زمان و مکان فراگیري را نیز مشخص ميکند.ـ

در روش آموزش الکترونیکي امکان استفاده از نوآوري‌هاي چندرسانه‌اي، گرافیک، رنگ و انیمیشن توسط فراگیر و مدرس و نشان دادن خلاقیت در طراحي صفحات وب و استفاده از قابلیت‌هاي متعدد نرم‌افزارهاي آموزش الکترونیکي وجود دارد. از طرفي عده اي از فراگیران، خواستار کسب مهارت‌هاي جدید موردنیاز از طریق اینترنت و همچنین تعیین نحوه کسب این مهارت‌ها مي‌باشند که این روش مي‌تواند مهارت‌هاي مذکور را به آنها معرفي و آن‌ها را در جهت کسب این مهارت‌ها راهنمایي کند. مزیت آموزشي قدرتمند یادگیري الکترونیکي، توانایي آن براي پشتیباني از تعامل فکري مبتني بر متن است که از فشار زمان و قید مکان مستقل است. فناوري یادگیري الکترونیکي در اجتماع فراگیران، مي تواند به “تفکر شخصي” و “گفتگوي عمومي”، شتاب بخشد. توانایي یادگیري الکترونیکي این است که قابلیت برقراري ارتباط بین افراد به صورت شخصي و عمومي را دارد. این توانایي بي نظیر در حال تغییـر اساسي رویـکردهاي شناختي و تربیتي آموزش و یادگیري است. با این حال همگام با این توانایي فني، ایجاد تجربه هاي هدفمند و در عین حال خالق، نیازمند تدبیري است که تعادل مناسبي میان تفکر و گفتگو برقرار نماید. این تعادل از طریق تعامل آموزش و یادگیري در محیط اجتماع پژوهشي آزاد و نقاد به دست مي آید. فناوري اطلاعات از یک سو با نظم بخشیدن به حوزه اجرا آن دسته از فعالیت‌هاي اجرایي را که تکراري و فاقد خلاقیت اند، به سمت خودکارسازي و ماشیني شدن پیش مي راند و از این طریق فکر انسان را آزاد مي‌کند تا به آنچه ویژه انسان است یعني اندیشه بپردازد و از سوي دیگر با تغذیه اطلاعاتي حوزه اندیشه، بهره وري را در این حوزه در جهت تولید دانش افزایش مي‌دهد. از دیدگاه یادگیري الکترونیکي، گرایش به خواندن و نوشتن معطوف مي‌شود که از دیدگاه سنتي این دو همراه با فعالیت‌هاي یادگیري شخصي هستند. این مساله قطعاً در محیط یادگیري الکترونیکي تغییر مي کند زیرا که گوش دادن و سخن گفتن جاي خود را به خواندن و نوشتن مي دهند. خواندن و نوشتن هر دو روش‌هاي فردي و مشارکتي براي برقراري ارتباط در تجربه یادگیري الکترونیکي هستند با یادگیري الکترونیکي از طریق خواندن گوش مي دهیم و با نوشتن صحبت مي کنیم. ارتباطات مبتني بر متن، توانایي ویژه اي براي تسهیل گفتگو و تفکر انتقادي دارند.با توجه به تغییرات روز افزونى که در آموزش رخ مى دهد، مشخصه اصلى و عمدة عصر کنونى ، محوریت یافتن علم و تولید و بکار گیرى آن مى باشد. تلاش براى تولید و توسعة علم با توان‌مندى و قدرت‌مندى کشورها در حوزه‌ها و عرصه هاى مختلف پیوند خورده است. میزان ونحوة بهره مندى از علم از موضوعات و چالش هاى بسیار اساسى دولت محسوب مى شود. بدین سان آیندة کشورها و توسعه یافتگى آن ها با تولید علم و بسط و بهره مندى آن کاملًا مرتبط است و برترى کشورها نسبت به هم، به علم و نتایج و کاربردهاى آن بستگى دارد. تردیدى نیست که به کار گرفتن طرق جدیدتر و بهره مند شدن از فواید تکنولوژى آموزشى و روش هاى نوین بستر مناسبى براى تولید علم و توسعة آن فراهم مى آورد . آموزش هاي الکترونیکي به فراگیران این امکان را خواهد داد تا هر فرد با توجه به مسایل و توانایي خود ، آهنگ یادگیري را خود مشخص نماید. در چنین مواردي ، فراگیران در صورتیکه به دلایلی ، چند روزي از سیستم استفاده ننمایند و از آموزش دور باشند ، پس از برطرف شدن مشکلات ، مجددا” قادر به ادامه آموزش خواهند بود. دوره هاي آموزشي مبتني بر آموزش الکترونیکي داراي عناصر قابل کنترلي بوده که توسط کاربران استفاده مي گردند. عناصر کنترلي فوق در کلاس‌ها ي آموزش معمولي استفاده نشده و با استفاده از آنان در آموزش هاي الکترونیکي ، فراگیران قادر به کنترل فرآیند آموزش ، خواهند بود. قابلیت تنظیم آهنگ آموزش توسط فراگیران یکي از دلایل مهم در رابطه با موثر بودن آموزش هاي‌الکترونیکي است.ـ